آیا فرانسه زادگاه فکری فاشیسم بوده است؟

*هفته نامۀ "نوول ابزرواتور" در آخرین شمارۀ خود به بررسی "فاشیسم" یا در حقیقت منشاء فاشیسم توجه کرده است. علت این توجه دو چیز است : یکی اینکه طی سه دهۀ اخیر برخی مورخان به این نتیجه رسیده اند که منشاء افکار "فاشیسم" فرانسه بوده، هر چند فاشیسم در ایتالیا و آلمان در قالب قدرت های سیاسی به اجرا درآمد. دلیل دیگر توجۀ نشریۀ "نوول ابزرواتور" به منشاء نظری فاشیسم پیشروی راست افراطی در فرانسه است که آن را به نیروی سیاسی قدرتمندی در این کشور بدل کرده است. به همین مناسبت هفته نامۀ "نوول ابزرواتور" با دو مورخ و کارشناس مسئلۀ فاشیسم به نام های "زییف اشترنهل" و "سرژ برشتین" گفتگویی انجام داده است. در حالی که "زییف اشترنهل" فرانسه را از پایان سدۀ نوزدهم مهد فکری فاشیسم تعریف کرده، "سرژ برشتین" با رد این نظر گفته است که جنگ جهانی اول پایه گذار جنبش فاشیستی به ویژه در ایتالیای دورۀ موسولینی بود.
در این بین "زییف اشترنهل" که به تازگی کتابی در فرانسه با عنوان "تاریخ و روشنگری. تغییر جهان به یاری عقل" منتشر کرده، در توضیح نظرش یعنی منشاء فاشیسم در فرانسه گفته است : فاشیسم در بادی امر ناسیونالیسم افراطی است که از خلال دو بحران لیبرالیسم و مارکسیسم زاده شد. این دو بحران در بدو امر در فرانسه روی داد زیرا به گمان "اشترنهل"، فرانسه اواخر سدۀ نوزدهم پیشرفته ترین کشور لیبرال اروپا بود. برای اولین بار در این دوره دموکراسی به نام "خلق" هدف تهاجم قرار گرفت و ژورژ سورل به تجدید نظر در مارکسیسم بر اساس رهیافتی ضدهگلی روی آورد. به گمان "اشترنهل" جنگ جهانی اول تنها زمینۀ رشد فاشیسم و قدرت گیری آن را فراهم ساخت.
در مقابل این نظر، مورخ فرانسوی "سرژ برشتین" گفته است که بین بحران لیبرالیسم و تولد فاشیسم پدیدۀ مهم جنگ جهانی اول وجود دارد که موجب بحران تمدنی عمیقی شد که نه فقط در سیاست، بلکه نیز در ادبیات و هنر و بسیاری دیگر از عرصه ها نمود یافت. با این حال، به گمان "زییف اشترنهل" بحران تمدنی بیش از هر چیز نتیجۀ انقلاب فکری، تکنولوژیک و صنعتی بود که همانند نخستین جنگ جهانی روی کار آمدن فاشیسم از جمله در ایتالیا را تسهیل ساخت. "اشترنهل" گفته است که از سال های 1913-1912 موسولینی به عنوان شخصیت برجستۀ حزب سوسیالیست و مدیر نشریه "آوانتی" طرح یک انقلاب جدید را پی ریخت. انقلاب مورد نظر موسولینی نه انقلاب اقتصادی یا اجتماعی، که نوعی انقلاب سیاسی و باصطلاح معنوی بود. بر پایۀ این سرمشق، فاشیسم ایتالیا به این نتیجه رسیده بود که هیچ بدیل و جایگزینی در مقابل سرمایه داری و جستجوی سود وجود ندارد و از آنجا که پرولتاریا یا طبقۀ کارگر صنعتی نیروی انقلابی به شمار نمی رود، در نتیجه ملت یا "ناسیون" باید جای پرولتاریا را به منظور در هم شکستن میراث روشنگری بگیرد. "اشترنهل" می افزاید که از سال های 1920 این فکر در نزد "هانری دومان"، مارکسیست رویزیونیست بلژیکی، و پدر فکری "ماتریالیسم دیالکتیک" و "سوسیالیست های جدید" فرانسوی ادامه و توسعه یافت. "زییف اشترنهل" سپس نتیجه می گیرد که بسیار پیش از نخستین جنگ جهانی فکر فاشیسم ابتدا در فرانسه سامان یافت. این فکر سپس تا سندیکالیسم انقلابی ایتالیا نفوذ و تداوم پیدا کرد و عاقبت در سال های 1930 گروه هایی را که از آنها تحت عنوان "غیرکنفورمیست ها" یاد می شود به خود جذب نمود. نقطۀ اشتراک "غیرکنفورمیست ها"، به گفتۀ اشترنهل، ضدیت شان با لیبرالیسم و مارکسیسم و دموکراسی و ماتریالیسم بود. به همین دلیل فاشیسم در بدو امر جنبشی است علیه روشنگری تا آنجا که لیبرالیسم و مارکسیسم ادامه دهندۀ طرح روشنگری، طرح تجدد بوده اند.
*"هشدار آفریقا" عنوان تفسیر این هفتۀ "کریستیان ماکاریان" در هفته نامۀ "لوپوئن" است که به بررسی پی آمدهای سقوط رییس جمهوری بورکینا فاسو، "بلز کومپاوره" اختصاص دارد. مفسر "لوپوئن" سقوط رییس جمهوری بورکینافاسو را از علائم جنبش بیداری مردم آفریقا دانسته و آن را با انقلاب های موسوم به "بهار عرب" مقایسه کرده و افزوده است که دورۀ اداره و هدایت کشورهای آفریقایی به شیوۀ قدیمی خاتمه یافته است. به نوشتۀ "کریستیان ماکاریان"، قاره آفریقا که ثروتمندترین قارۀ جهان از حیث منابع طبیعی و مواد خام است، از سخت ترین و غیرانسانی ترین اشکال فقر و بی عدالتی رنج می برد که ریشه اش البته استبداد و شکاف فزاینده ای است که میان حاکمان مستبد و جوامع متحول آفریقایی شکل گرفته است. بی دلیل نیست که "کریستیان ماکاریان" تأکید می کند که سقوط رییس جمهوری بورکینافاسو که در نتیجۀ فشار مردم معترض به ادامۀ حکومت چندین سالۀ او به وجود آمد هشداری است در عین حال به دیگر رژیم های استبدادی قارۀ آفریقا. مفسر "لوپوئن" افزوده است که برای نمونه "پل بیا"، رییس جمهوری کامرون، از سال 1975 همچنان در قدرت است. رهبر رژیم گینه نیز از کودتای سال 1979 تاکنون تغییر نکرده است. آنگولا نیز وضعی مشابه دارد و در زیبمابوه، رابرت مگابه، قدرتش از سال 1980 تا امروز بی وقفه رو به افزایش بوده است. اوگاندا نیز که از آن تحت عنوان سوییس آفریقا یاد می شود از سال 1986 تاکنون تنها یک رهبر داشته است. تمام این موارد به گفتۀ "کریستیان ماکاریان" به دلیل تقلبات و تخلفات انتخاباتی و همچنین تغییرهای پی در پی قوانین اساسی به منظور دائمی کردن قدرت و اختیارات رهبران سیاسی به وجود آمده است. مفسر "لوپوئن" در پایان سقوط دیگر رهبران مستبد کشورهای آفریقایی همانند بورکینافاسو را غیرمحتمل ندانسته و به همین خاطر از رهبران کشورهای غربی خواسته که سیاستی را در قبال آفریقا اتخاذ کنند که در آن بهای بیشتری به مردمان و آرزوهای سیاسی شان داده شود.
*این روزها برخی اخبار مربوط به از میان بردن ویروس ایدز توجۀ جراید فرانسوی را به خود جلب کرده است. اینبار هفته نامۀ "اکسپرس" به نتایج تحقیق دو گروه از پژوهشگران فرانسوی توجه کرده که ظاهرا در زمینۀ چگونگی از میان بردن ویروس ایدز نه از طریق کشف واکسن، بلکه بالعکس از طریق ثبت و ادغام ویروس ایدز در "د ان آ" یا "کُد ژنتیکی" افراد به موفقیت های چشمگیری رسیده اند. کشف دو گروه تحقیقاتی فرانسوی بر مواردی واقعی نیز مبتنی است : یعنی کسانی که ویروس ایدز را در "د ان آ"ی خود جذب کرده اند، بی آنکه به بیماری ایدز مبتلا شده باشند. همین فرآیند که بیشتر به جهش ژنتیکی شباهت دارد در بین دیگران جانداران نظیر "کوآلا" نیز مشاهده شده که توانسته اند به این طریق، یعنی با جذب ویروس ایدز در "د ان آ"ی خود از ابتلای به این بیماری رهایی یابند. نتیجۀ تحقیق دو گروه از پژوهشگران فرانسوی بر فرضیۀ تاریخ تحول نیز مبتنی است. به این معنا که تحولات یا جهش های ژنتیکی انسان به صورت تک خطی صورت نگرفته اند. بالعکس، این تحولات و جهش ها نتیجۀ مقاومت ژن ها در مواجهه با اپیدمی ها و حملات ادواری ویروس ها است که گاه بخش های گسترده ای از انسان ها را از بین برده اند. یکی از پژوهشگران فرانسوی گفته است که بدون ابداع داروهای مقابله با عوارض ایدز قطعاً همین اتفاق یعنی از میان رفتن بخش های وسیعی از مردمان در نتیجۀ ابتلا به بیماری ایدز روی می داد.