قصه‌گویان افغانی، پیام‌آوران صلح Les conteurs afghans, messagers de paix

شنوندگان عزیز، سلام!

Chers auditeurs bonsoir

«قصّه‌گویان می‌توانند ذهنیت‌ها را عوض کنند». این سخن، خلاصۀ شنیده‌ها، دیده‌ها و تجربه‌های خانم سِلِنه بیفی، زن 32 سالۀ ایتالیایی، است در طول سفر شش ماهه‌اش به افغانستان. این خانم ایتالیایی از کوشندگان پرشور فعالیت‌های بشردوستانه است. در سال 2009 میلادی داوطلبانه برای مأموریتی از سوی سازمان ملل متحد به افغانستان می‌رود و پس از سوء قصدی که به جانش می‌کنند، ناگزیر می‌شود مأموریتش را ناتمام بگذارد و به ایتالیا بازگردد. در ایتالیا سازمانی غیردولتی به نام «پلین اینک» به معنای «مرکّب دشت» برای حفظ میراث شفاهی تشکیل می‌دهد، سپس به هند می‌رود و اکنون ساکن این کشور است، اما همچنان به کابل می‌اندیشد.

C’est en 2009 que Selene Biffi, travailleuse humanitaire italienne, aujourd’hui âgée de 32 ans, se porte volontaire pour une mission de l’ONU en Afghanistan. Au-delà d’un pays en guerre, elle découvre « une société réelle » qui, selon ses propres termes, était privée de ses inspirateurs que sont les conteurs. Les talibans leur avaient interdit de pratiquer leur métier. Or, nous dit Selene Biffi, dans une société orale, c’est par le conte que se transmettent les savoirs indispensables. Après six mois passés parmi les Afghans, un attentat l’oblige à rentrer en Italie où elle fonde une ONG pour la sauvegarde du patrimoine oral appelée Plain Ink

خانم سِلِنه بیفی دلبستگی به فعالیت‌های بشردوستانه را از پدر و مادرش به ارث برده است. کوشش‌هایش را در این راه از بیست سالگی در میان کولی‌های کشور زادگاهش، ایتالیا، آغاز کرد. اکنون وسوسۀ ذهنی‌اش این است که درس‌های «آکادمی قصه» و، به عبارتی، «آموزشگاه قصه‌گویی» را که در کابل تأسیس کرده است از رادیو در سراسر افغانستان پخش کند. می‌گوید: نمی‌خواستم مدرسۀ دیگری بر مدارس فزایندۀ سواد‌آموزی در این کشور بیفزایم. قصد من دگرگون کردن کشور نیست، بلکه می‌خواهم طرز فکر دانش‌آموزان تغییر کند. در یک جامعۀ شفاهی، دانستنی‌های ضروری از راه قصه منتقل می‌شوند.

Bien que cette humanitaire enthousiaste se soit aujourd’hui implantée en Inde, elle ne rêve que de Kaboul où elle a fondé, grâce aux fonds qu’elle a pu récolter, la « Qessa Acamedy », une école de conteurs destinée à recueillir des contes et à former des conteurs. Elle pense que la puissance de ces contes est telle qu’en les faisant partager, on arrivera à élaborer pour ce pays un nouveau récit prometteur de paix et de progrès. L’idée qui l’habite actuellement est de délocaliser cette académie à la radio pour que l’art perdu de la transmission orale soit diffusé sur tout le territoire afghan. Les enregistrements ont commencé en décembre dernier

سخنان این کوشندۀ پرشور فعالیت‌های بشردوستانه دربارۀ قصه‌های افغانی و امیدی که به نیروی آن‌ها برای دگرگون کردن ذهنیت‌ها بسته است، نشان می‌دهد که میراث شفاهی مردم افغانستان چه گنجینۀ عظیمی است. افغانستان یکی از کانون‌های بزرگ تمدن ایرانی است، چنان که برخی از ویژگی‌های کهن فرهنگ ایرانی را بیش از هرجای دیگری در آن سرزمین می‌توان یافت. این کشور درعین‌حال از روزگار باستان برخوردگاه تمدن‌های بزرگ هند و یونان و فرهنگ‌های گوناگون آسیای میانه بوده است. فرهنگ شفاهی پُربار آن از همۀ این فرهنگ‌ها اثر پذیرفته است. تمدن اسلامی نیز وامدار این سرزمین است. بسیاری از بزرگان شعر و ادب فارسی در دورۀ اسلامی از این سرزمین برخاسته‌اند.

L’Afghanistan fait partie intégrante de l’aire culturelle iranienne dont les frontières dépassent largement celles de l’Iran actuel. Il est aussi un carrefour de l’Asie et constitue depuis l’Antiquité un point de passage incontournable sur la route de la soie. Son territoire a été le point de départ de vastes empires comme les empires bactrien, kouchan et ghaznévide. La culture orale de ce pays porte en elle l’empreinte de toutes les cultures qui s’y sont succédé. L’origine de ses conteurs remonte à l’époque préislamique. Après l’arrivée de l’islam, la culture écrite s’y est également épanouie sans contrarier sa tradition orale. C’est la même tradition que l’on trouve aussi au nord du Khorasan iranien

با آمدن اسلام، فرهنگ کتبی در خراسان بزرگ و سرزمینی که امروز به نام کشور افغانستان می‌شناسیم، پیشرفت شگفت‌انگیزی می کند. با این حال، سنت شفاهیِ این سرزمین به حیات خود ادامه می‌دهد و چنان که خانم سِلِنه بیفی به درستی توجه کرده است، هنوز قصه‌گویان افغانی این توانایی را دارند که بسیاری از دانستنی‌های ضروری را از نسلی به نسل دیگر منتقل ‌کنند. درست است که با بنیان‌گذاری مدارس و دانشگاه‌ها، فرهنگ کتبی رفته رفته از انحصار قشر نازکی از جامعه بیرون می‌آید و در میان مردم رواج می‌یابد، اما هنوز به سنتی استوار و کارآمد تبدیل نشده است.

Contrairement à la Grèce antique où l’écriture était un formidable vecteur de transmission des connaissances, la civilisation iranienne dont fait partie l’Afghanistan était plutôt orale. En Grèce, la transmission orale avait certes un rôle à jouer dans l’éducation, mais c’était l’écrit qui facilitait la diffusion des lois et permettait aux historiens, aux philosophes ou aux poètes de fixer leurs réflexions dont l’Occident sera durablement irrigué. La civilisation iranienne où la transmission orale était une règle sacrée, générait inévitablement des légendes dont les contes sont les vecteurs les plus illustres

کوششی که خانم سِلِنه بیفی در گردآوری و انتشار قصه‌های افغانی می‌کند، بسیار ارزشمند است. کار این کوشندۀ پرشور ایتالیایی را در جهت حفظ گنجینۀ عظیم قصه‌های افغانی باید ارج گذاشت. اما آیا این کار می‌تواند سنت قصه‌گویی را در افغانستان پایدار نگه دارد؟ توسعۀ شهرنشینی، بنیان‌گذاری مدارس و دانشگاه‌ها، گسترش رسانه‌های مدرن مانند رادیو و تلویزیون در روستاها و اهمیت یافتنِ هرچه بیشتر آموزش کتبی، خواه و ناخواه، شکل‌های سنتی انتقال دانش را ضعیف می‌کند و رفته رفته از میان می‌برد. طالبان دشمن قصه‌های افغانی بودند، زیرا این قصه‌ها پیام‌آورعشق و صلح و همزیستی‌اند، اما با گسترش تمدن جدید در افغانستان چگونه می‌توان از ریشه‌کن شدن این سنت پربار و شگفت‌انگیز جلوگیری کرد؟

Nous ne pouvons pas rester indifférents aux formidables efforts déployés par Selene Biffi pour la collecte et la diffusion des contes afghans. Il faut la saluer pour tout ce qu’elle fait dans ce domaine. Mais la question est de savoir si ses efforts suffiront à préserver cette magnifique tradition orale ? Les talibans voulaient décimer cette tradition, car les contes afghans sont porteurs d’amour, de paix et de camaraderie. Les talibans ont été chassés du pouvoir et pour cause, mais la question qui se pose aujourd’hui est de savoir comment pourrons-nous sauver cette tradition multiséculaire face à la disparition de l’auditoire traditionnel des conteurs en raison de l’urbanisation, du développement des médias modernes qui visent à uniformiser les modes de vie et les cultures de notre planète

شاد و خرم باشید!

Je vous souhaite santé, bonheur et prospérité
Et j’espère vous retrouver dans la prochaine émission