باغ در جهان اسلام L’origine des jardins du monde musulman

شنوندگان عزیز، سلام !
Chers auditeurs bonsoir

 تصویر بهشت در قرآن بیش از همه از دو تمدن کهنِ آسیای غربی که امروز به آن خاورمیانه می‌گویند، الهام گرفته است. یکی تمدن بین‌النهرین و دیگری تمدن ایران باستان. در اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان، آمده است : روانِ پاکدینان پس از سپری شدنِ شب سوم مرگ، در سپیده دم، در میان گیاهانی خوشبو آرام خواهد گرفت و احساس خواهد کرد که از جنوب، جایگاه پَرَدیس، بادی معطر، خوشبوتر از همۀ بادهای دیگر به سوی او می‌وزد. در وزشِ این باد، دینِ او به صورت دوشیزه‌ای نمایان خواهد شد، دوشیزه‌ای زیبا، درخشان، با بازوان سفید، خوشرو، راست بالا، با سینه‌های برآمده، نیکوتن، آزاد، نژاده، پانزده ساله، با پیکری زیبا به اندازۀ همۀ زیباترین آفریدگان.

Deux civilisations de l’Asie occidentale qu’on appelle aujourd’hui le Moyen-Orient, ont considérablement contribué à la conception de l’image du Paradis dans le Coran, livre sacré des musulmans : la civilisation mésopotamienne et la civilisation de la Perse antique. Dans l’Avesta, livre sacré des zoroastriens, il est dit que l’âme des fidèles se trouvera à la fin de la troisième nuit de leur disparition parmi les plantes exhalant des parfums délicieux et qu’elle sentira souffler vers elle un vent provenant du sud, là où se trouve le Paradis. Le mot paradis issu du mot médique Pairi-daeza devenu paradis en vieux perse signifie enceinte

آیا پَرَدیس‌هایی که شاهان هخامنشی بر روی زمین می‌ساختند با پَرَدیس آسمانیِ اوستا رابطه‌ای داشتند؟ گِزنِفون، مورخ یونانی، می‌گوید: شاه هخامنشی در هرجا ساکن شود و به هر جا برود، همیشه مراقب است که در آن جا باغ‌هایی باشد پر از زیباترین و بهترین فرآورده‌های زمین. این باغ‌ها را پَرَدیس می‌نامند و اگر هوا مناسب باشد شاه بیشتر وقت‌ها در آن باغ‌ها می‌ماند. او همواره مراقب است که زیباترین درختان را در آن باغ‌ها بکارند و از بهترین فرآورده‌های زمین آکنده سازند. چنین بود که در قرن پنجم پیش از میلاد، کورش جوان فرمان داد باغ‌هایی در سارد بسازند که نقشۀ آن‌ها را خود او کشیده بود. گفته‌اند که او خود بر آراستن آن باغ ها نظارت می‌کرده و گاه به دست خود درختانی در آن‌ها می‌کاشته است.

Les jardin-paradis que les rois de Perse avaient l’habitude de construire partout où ils séjournaient, étaient-ils la réalisation terrestre du Paradis céleste décrit dans l’Avesta ? Selon Xénophon, historien grec : où que le roi de Perse séjourne, dans quelque pays qu’il aille, il veille à ce qu’il y ait de ces jardins appelés paradis qui sont remplis des plus belles et des meilleures productions de la terre ; et il y reste aussi longtemps que le permet la saison. Partout où il séjourne, c’est par lui-même qu’il doit veiller à ce que les paradis soient bien entretenus et plantés de beaux arbres. Au Ve siècle avant notre ère, Cyrus le Jeune, prince achéménide, avait construit des jardins à Sarde dont il avait dessiné lui-même le plan

البته پیش از هخامنشیان، سنت باغ‌سازی در خاور میانه سنتی کهن و جا افتاده بود. ساختنِ باغ‌های آراسته، با خیابان‌هایی در میان دو ردیف از درختان و جوی‌هایی برای آبیاری آن‌ها، پیشینۀ درازی در میان عیلامیان، آشوریان، مصریان و بابلیان داشت. عیلامیان در سه هزار سال پیش از میلاد در شوش بیشه‌های مقدس داشتند. این بیشه‌ها وابسته به پرستشگاه‌های عیلامی بودند و می‌بایست با یک نظام آبیاری آن‌ها را همواره خرم و شاداب نگه دارند. بابلیان نزدیک به 1100 سال پیش از میلاد، دارای گردشگاه‌های بزرگ با درختکاری منظم و گذرگاه‌های سر راست بودند. پادشاهان سارگُنِ آشور نیز در قرن هفتم پیش از میلاد، باغ‌های آراسته و منظم داشتند، چنان که به گفتۀ رُنه گروسه، کورش خود را ادامه‌دهندۀ این خاندان به ویژه آشورنصیرپال دوم می‌دانست.

Mais l’origine des jardins réguliers aux allées plantées d’arbres remonte beaucoup plus loin dans les traditions élamite, assyrienne, égyptienne et babylonienne. Trois mille ans avant J. C., les Elamites avaient construit des bois sacrés à Suse dont l’entretien régulier nécessitait un système d’irrigation. Ils faisaient partie intégrante de chaque temple élamite. Les Babyloniens possédaient vers la fin du 11e siècle avant notre ère des parcs avec des rangées régulières d’arbres et des allées rectilignes. Au 7e siècle avant J. C., les rois de la dynastie sargonide de l’Assyrie avaient eux aussi des jardins réguliers. Nous disposons de traces de plantations d’arbres et d’aménagement de jardins de l’Egypte ancienne

از باغ‌های عصر ساسانیان اطلاعات دقیق‌تری به ما رسیده است. باغ- بهشت‌های آن عصر را یا گرداگردِ آتشکده‌ای می‌ساختند و یا پیرامون کاخ شاهی. به گفتۀ مورخان و باستان‌شناسان، از این گونه باغ – بهشت‌ها در سروستان و بیشاپور و طاق بستان و تخت سلیمان وجود داشته است. آن‌ها چهارگوش بودند و به چهار بخش اصلی تقسیم می‌شدند. به همین سبب آن‌ها را سپس چهارباغ نامیدند. این طرح از سنت‌های کهن‌تری در آسیا سرچشمه می‌گرفت که برپایۀ آن‌ها عالم دارای چهار جهت بود که معمولاً با چهار رود از هم جدا می‌شدند. شاهان هخامنشی و ساسانی مانند فرمانروایان مصر و بابل در سپهر خدایان جای داشتند و آنچه بر روی زمین می‌ساختند، به خواست خدایان بود. به همین سبب، با ساختن و آباد کردن، زمین را تطهیر می‌کردند.

De la période sassanide de l’Iran préislamique, il nous reste des descriptions plus précises des jardins. Les rois sassanides construisaient des jardins-paradis qui entouraient soit un temple du feu soit le palais royal. Quant aux Mésopotamiens, quelles que soient leurs traditions successives, on sait qu’ils construisaient des temples, plantaient des arbres, créaient des enceintes, creusaient des canaux suivant leur conception de l’univers et leurs structures sociales et techniques. Les Perses ont légué à l’islam tout ce dépôt de mémoire et de savoirs. Dans toutes ces traditions, les rois résidaient dans la sphère de divinité. C’est pourquoi ils sacralisaient la terre par le bâti

باغ- بهشت‌ها بیان زمینی نظم آسمانی بودند. در آن‌ها، شهر و باغ و بهشت یکجا گرد هم آمده بودند. آن‌ها محل یگانگی حقیقت آسمانی و واقعیت زمینی بودند. با وحی قرآنی این یگانگی از میان می‌رود. بهشت از هستی زمینی‌اش جدا می‌شود و در آسمان هفتم قرار می‌گیرد. تصویر آن در قرآن با تصویر پَرَدیس در اوستا کم و بیش یکی است. این بهشت نیز به شایستگان و مؤمنان وعده داده شده است. بدین‌سان، مسئولیت سنگین ساختن شهر به انسان‌ها واگذار می‌شود و باغ، در فاصلۀ میان بیابان و شهر و به عبارتی میان آسمان و زمین قرار می‌گیرد و به محل فراهم آمدن آب و توزیع آن در شهر تبدیل می‌شود.

Les jardin-paradis étaient en quelque sorte l’expression terrestre de l’ordre divin. Ils étaient à la fois ville, jardin et paradis. Avec la révélation coranique, ces lieux féeriques qui réunissaient en leur sein le divin et le mortel, subissent une fracture. Le paradis se sépare de son existence terrestre et se voit transféré au septième ciel devenant le lieu promis aux élus. Ainsi, les hommes se trouvent placés devant la tâche ardue de construire la ville. Quant au jardin, il se place entre le désert et la ville, autrement dit entre le ciel et la terre. Les jardins des hommes seront ainsi les lieux de rassemblement et de redistribution de l’eau à la ville

شاد و خرم باشید!

Je vous souhaite santé, bonheur et prospérité
Et j’espère vous retrouver dans la prochaine émission