محیط زیست در ایران کنونی چه جایگاهی دارد؟
: منتشر شده در : روزآمد شده در
در ماههای اخیر، بیش از پیش، فعالان، پژوهشگران و رسانه ها به نقد و بررسی بحران زیست محیطی در ایران پرداخته اند. ولی نه تنها وضعیت تغییر نیافته، بلکه تشدید بحران و وخامت روزافزون وضعیت محیط زیست در ایران، به وضوح قابل مشاهده است.
حال با وجود ارتباط مستقیم میان مسائل زیست محیطی و منافع اقتصادی و سیاسی، چگونه میتوان به بهبود محیط زیست ایران امیدوار بود؟ تصویر کنونی وضعیت محیط زیست ایران چگونه است؟ و محیط زیست ایران در گذشته چگونه بوده؟
توضیحات بیشتر از دکتر جلال ایجادی، استاد دانشگاه و عضو حزب سبزها در فرانسه:
تصویری که میخواهم توضیح بدهم، در یک کلام غم انگیز و دردناک است. به این معنا که شما اگر به چند جنبه از وضعیت زیست محیطی در ایران به شکل خیلی کوتاه نظر بیاندازید، واقعیت امر این است که بسیار بسیار وضع بدی است.
مثال یک؛ وضعیت دریاچه ها و تالاب ها در ایران و وضعیت جنگلها و کاهش سطح جنگلها، وضعیت نابسامانی است. تخریب زمینه ی پارک های ملی، آلودگی هوا در بخش مهمی از شهرهای ایران، فاضلابهای خانگی و فاضلابهای صنعتی و پسابهایی که مسموم هستند و وارد محیط زیست، محیط آبها و دریاچه ها میشوند، مجموعه ی خودروها و از جمله اتوبوسهایی که در تهران و شهرهای دیگر هستند و گازهای سمی و نابسامان ایجاد میکنند، مجموعاً وضعیتی را تولید میکنند که بسیار بسیار، هم از نظر اقتصادی، هم از نظر اجتماعی و هم از نظر جانی خطرناک است.
ما متأسفانه با شرایطی مواجه هستیم که بیش از پیش، این ویرانگریها افزایش پیدا میکند. به خصوص اینکه از نظر من، مجموعه ی دستگاههای دولتی، از پارلمان گرفته تا سازمانها و نهادهای دولتی، وزارتخانه ها و کارخانه های دولتی متأسفانه به نوبه ی خود در این ویرانگری شرکت میکنند.
بنابراین امروز مسئله ی محیط زیست در ایران، به شکل بسیار بسیار خطرناکی واقعیت دارد و اگر چنانچه برای محدود کردن این مجموعه ی امکانات و عوامل تخریب اقدامی نشود، شرایط ایران بسیار بد خواهد بود.
امروز در چهارچوب مناسبات بین المللی و در طبقه بندی ای که از کشورهای گوناگون کرده اند، ایران یکی از نازلترین طبقات و مرتبه بندیها را به خود اختصاص داده است که در سطح جهان به این معنا است که ایران یکی از کشورهایی است که به شکل بسیار گستردهای در جهت تخریب محیط زیست اقدام میکند و حتی سازمانهای بین المللی و سازمان ملل هم نسبت به این امر آگاهاند، ولی متأسفانه حکومتگران در ایران نسبت به این امر توجهی ندارند.
آقای دکتر ایجادی، در ارتباط با وضعیت کنونی محیط زیست ایران صحبت کردیم. وضعیت محیط زیست ایران قبل از انقلاب چطور بوده؟ آیا در آن زمان هم کاستیهایی وجود داشته؟ در آن زمان، وضعیت محیط زیست ایران چگونه بوده؟
من فکر میکنم در دوران گذشته برخورد با مسائل محیط زیستی به شکل مناسبتری صورت میگرفت. خاطرمان باشد که یکی از کنفرانسهای اساسی و کنوانسیونهای اساسی ای که در جهان در ارتباط با مناطق مرطوب و دریاچه ها و رودها وجود دارد، "کنوانسیون رامسر" است و این کنوانسیون بین المللی در دوران گذشته برگزار شد و مورد امضا قرار گرفت.
در چارچوب این کنفرانس بود که یک سلسله از مراکز و مناطق زیست محیطی ایران، از جمله ۲۲ تالاب و یا دریاچه هایی مانند دریاچه ی ارومیه و… زیر پوشش این قرارداد بین المللی قرار گرفت. این زیر پوشش قرار گرفتن تعهدی است در جامعهی بین المللی و چه بسا امکان این وجود دارد که یک کشور بتواند برای پروژههایی جهت بهبود بخشیدن به وضعیت محیط زیستی از امکانات مالی بین المللی نیز استفاده ببرد.
حال آنکه در همین مورد، در تمام زمینه هایی که به کنوانسیون رامسر و تعهد کشور ایران نسبت به آن مربوط میشود، متأسفانه عقب نشینی صورت میگیرد و این عقب نشینیها به این ترتیب است که به فرض دریاچه ی اورومیه به این شکل مورد ویرانگری قرار میگیرد و یا تالابهای گستردهای هستند که مورد ضربت قرار گرفته اند و این بیان عقب نشینی دوران کنونی نسبت به دوران گذشته است.
یک مثال دیگر؛ اگر توجه کنیم در دوران گذشته پهنه ی مجموعه ی جنگلهای ایران حدود ۱۸ میلیون هکتار ارزیابی شده اند. در صورتیکه وقتی حدود چند سال پیش که سازمان خواروبار و کشاورزی سازمان ملل متحد آمار جدیدی را در ارتباط با جنگلهای ایران اعلام کرد، جنگلهای ایران از ۱۸ میلیون هکتار به ۱۲ میلیون هکتار رسیده بود. یعنی ما با سرعت گسترده ای در جهت تخریب و محدود کردن جنگلهای ایران گام برمیداریم.
این بیان آن است که باز نسبت به گذشته در این زمینه که مورد خیلی مشخصی است، عقب گرد کرده ایم، به معنای تخریب مجموعه ی امکانات زیست محیطی و مجموعه ی نیروهای طبیعی ای که در خدمت مردم ایران و کشور ایران باید قرار بگیرد، متأسفانه در این جهت داریم حرکت میکنیم.
بنابراین در ارتباط با این سئوال شما، کشور ما نسبت به گذشته عقب نشینی کرده. علیرغم اینکه ذهنیت جهانی، علیرغم اینکه جامعه ی بین الملل و سازمانهایی مثل سازمان ملل پیوسته خواستار حرکت در جهت حفظ محیط زیست هستند و تلاش گستردهای کرده اند و امروز ذهنیت بشریت، بیش از گذشته آگاهی یافته که این امر، امر خطیری است و ما باید در این جهت حرکت کنیم. اما متأسفانه در مورد ایران آنچه به وقوع می پیوندند، بر خلاف مجموعه ی این تلاشهایی است که در سطح بین المللی صورت میگیرد.
اما آقای دکتر ایجادی، در ایران کنونی مسئله ی محیط زیست و حفاظت از محیط زیست چه جایگاهی دارد؛ از دیدگاه سیاسی، از لحاظ اقتصادی و خصوصاً در افکار عمومی مردم؟
من فکر میکنم واقعاً نگاه ما به مسئله ی محیط زیست یا زیست بومی، امری بسیار مهم است و نگاه ما باید تحول پیدا کند. شما امروز نمیتوانید یک اقتصاد سالم را رهدایت کنید، بدون اینکه به مسئله ی زیست محیط توجه بشود.
کارخانجاتی که مرتب پساب ها و گندابهای صنعتی خود را به دل جامعه میریزند، در دل طبیعت رها میکنند و اینها در زنجیره ی مواد غذایی وارد میشود و انسانها دستخوش مسمومیت میشوند و به بیماریهای مختلفی گرفتار میشوند… شما نمیتوانید به مسئله ی زیست محیط بی توجه بمانید. ضمن اینکه باید به زیست محیط به عنوان عاملی که در داخل خود اقتصاد و صنعت ایران باید جایگاه اساسی داشته باشد، نگاه کنیم.
در زمینه ی کشاورزی هم به همین ترتیب. اگر مسئله این است که تمام مواد سمی و مواد شیمیایی را در دل این خاک و در دل مجموعه ی خواروبار و تولیدات بریزیم، این به زیان محیط زیست و به زیان محیط انسانی و نباتات و… است. بنابراین جایگاه محیط زیست را باید مسئله ای اساسی در اقتصاد ایران و یا هر اقتصاد دیگری تلقی کرد.
دوم، مسئله ی محیط زیست در ارتباط با امر سیاست؛ سیاست درست آن سیاستی خواهد بود که مسئله ی محیط زیست را در قلب خودش و در مرکز اصلی توجه خودش قرار بدهد.
شما اگر زمانی که میخواهید کشوری را هدایت و مدیریت کنید، نسبت به ساختمان صنعتی آن، نسبت به فاضلابها، سیاستهای شهری، مجموعه ی خودروهایی که گازهای مسموم تولید میکنند و نسبت به سلامت انسانها، بی توجه باشید، سیاست شما چیزی جز سیاست ولنگاری نخواهد بود و این سیاست توجه ندارد که این امر بنیاد یک جامعه را مورد توجه قرار میدهد.
اگر ما سیاستی داشته باشیم که فقط بخواهیم تولید کنیم، باید توجه داشته باشیم که این تولید بر پایه ی اقتصاد پایدار باید باشد. یعنی اقتصادی که در مقابل مجموعه ی خطرهای زیست محیطی می ایستد و آنها را پاکسازی میکند. آن سیاستی درست است که توجه لازم را به امر زیست محیط داشته باشد و در امر فرهنگ جامعه، آموزشها در جامعه و بردن یک دانش گسترده در سطح جامعه تلاش کند.
متأسفانه به نظر من، سیاستمداران حاکم بر ایران به هیچ وجه نسبت به این امر توجهی ندارند و خرابکاریهایی که در ایران در زمینه ی مسائل گوناگون محیط زیستی صورت میگیرد، توسط همین مدیران، توسط همین سیاستمداران اوج پیدا کرده و افزایش پیدا میکند.
در ارتباط با بخش اپوزیسیون ایران هم آنچنانکه باید و شاید، این آگاهی متأسفانه وجود ندارد و فکر میکنند ما با مدلهای صنعتی گذشته، از نوع سوسیالیستی اش گرفته تا نوع نئولیبرالی، میتوانیم به سمت یک اقتصاد صحیح و درست حرکت کنیم. در صورتیکه بینش ما نسبت به کل این امور باید تغییر پیدا کند. اما ذهنیت اپوزیسیون ایران، چه در داخل و چه در خارج، متأسفانه آنچنان که باید و شاید تحول نپذیرفته.
امروز باید در بدنه ی جامعه ایران، در بین شهروندان، جوانان، دانشجویان و روشنفکران ایران، باید کار بسیار بسیار گسترده ای در دستور قرار بگیرد و این فکر را در دل جامعه و در بین اقشار گوناگون ببرند که امر زیست محیطی یک امر مرکزی در ایران ما و هرکجای این دنیا است.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید