آیا آموزش ریاضی به زنان بیهوده است؟ Les filles et les maths

نظریۀ «استعداد ذاتی مردان در ریاضیات» هنوز از میان نرفته است. هنگامی که فکر نادرستی در جامعه جایگیر می‌شود، ناگزیر بر رفتار همۀ مردم چه زن و چه مرد اثر می‌گذارد. بنابراین، موفقیت جهانی مریم میرزاخانی از این نظر نیز ستودنی است. زیرا از جامعه‌ای برخاسته که در آن، ذهنیت حاکم زن را اصولاً موجودی درجه دو می‌داند.

شنوندگان عزیز، سلام !
Chers auditeurs bonsoir

چندی پیش، استاندار اردبیل در «جلسۀ بررسی وضعیت استخدام فارغ‌التحصیلان» از مسئولان کشور خواست که به تفاوت بلوغ جسمی دختران و پسران توجه کنند و بگذارند تا دختران دیپلم‌شان را زودتر از پسران پس از نه سال تحصیل بگیرند. به گفتۀ او، آموزش علوم سنجیده مانند فیزیک و ریاضی به دختران بیهوده و نالازم است، زیرا این علوم در زندگی به درد آنان نمی‌خورد. در آن جلسه او طرحی زیر عنوان «ارائۀ دیپلم پیش‌رس به دختران» پیشنهاد کرد و گفت که آموزش آموزه‌های به دردنخور به دختران برخلاف خلقت عمل کردن است. بی‌گمان در جمهوری اسلامی خیلی‌ها مانند استاندار اردبیل می‌اندیشند، اما آن را چنین رک و بی‌پرده بر زبان نمی‌آورند. در گذشته نیز سخنانی از این دست گفته‌اند. اگر به خاطر بیاورید محمدرضاشاه در مصاحبه با اوریانا فالاچی گفت: شما زنان یک میکل آنژ یا یک باخ نداشته‌اید؛ حتی یک آشپز بزرگ نیز نداشته‌اید. تاکنون چند زن قادر به ادارۀ یک کشور دیده‌اید؟

Les propos récents du maire d’une ville iranienne au sujet de l’enseignement des filles, sa demande de supprimer les mathématiques et la physique de leur programme d’enseignement et de leur attribuer le baccalauréat au terme de neuf ans d’études, émanent incontestablement de son éducation islamique. De tels propos ont été tenus par d’autres responsables politiques du monde musulman. Cependant, l’idée que les femmes présentent moins d’«aptitudes intrinsèques» pour les mathématiques et les sciences exactes en général, n’est pas une idée propre aux musulmans. En 2005, le président de l’université d’Harvard affirmait que l’absence de femmes parmi les grands mathématiciens était liée à des phénomènes biologiques. L’ironie de l’histoire est que neuf ans après ces déclarations, l’Iranienne Maryam Mirzakhani, ayant fait son doctorat à Harvard, fut la première femme lauréate de la médaille Fields, l’équivalent du prix Nobel en mathématiques

سخنان شهردار اردبیل را بی‌شک باید نتیجۀ تربیت اسلامی او دانست. البته، هستند مسلمانانی که با این سخنان مخالف‌‌اند. اما این فکر که زنان استعداد فطری در ریاضیات و علوم سنجیده ندارند، فکر کهنه‌و پیش پا افتاده‌ای است که در جامعه‌های غربی نیز رواج دارد. در سال 2005 میلادی رئیس دانشگاه هاروارد آشکارا از بی‌استعدادی زنان در ریاضیات سخن گفت و آن را به ساختمان بیولوژیکی آنان نسبت داد. نه سال پس از سخنان او، مریم میرزاخانی، ریاضی‌دان ایرانی، که دورۀ دکتری‌اش را در همان دانشگاه هاروارد گذرانده بود، جایزۀ فیلدز یعنی نوبل ریاضیات گرفت و بر سخنان آن رئیس خط بُطلان کشید. شاید خبر این رویداد به گوش شهردار اردبیل نرسیده بود که چند ماه پس از آن، دربارۀ بیهوده بودن آموزش ریاضیات و فیزیک به دختران، سخنان نسنجیده‌ای بر زبان آورد.

En recevant la médaille Fields à Séoul à la mi-août 2014, la jeune femme a prononcé un discours dans lequel elle a souhaité « que cette médaille encourage de nombreuses femmes scientifiques et mathématiciennes dans cette voie » et elle a affirmé qu’elle était « sûre que beaucoup d’autres femmes gagneraient ce genre de prix dans les années qui viennent ». L’attribution de cette médaille à une femme, dont les mérites scientifiques étaient déjà mondialement reconnus lorsqu’elle vivait dans son pays natal, a ébranlé la doctrine de « l’inné » selon laquelle la supériorité des hommes dans les domaines scientifiques vient de leurs capacités naturelles. Pourtant, les partisans de cette doctrine ne se laissent pas désarmer par cet événement. En fait, le débat sur « l’inné » et « l’acquis » est un débat ancien. Les contradicteurs de ce débat opposent, les uns aux autres, des arguments dont un examen rapide peut nous permettre d’avoir une idée plus ou moins claire de leurs thèses

جامعۀ علمی جهان، شایستگی‌ها و توانایی‌های علمی مریم میرزاخانی را پیش از آنکه برای ادامۀ تحصیل به آمریکا برود، می‌شناخت. او در سال 1994 در المپیاد جهانی ریاضی در هنگ کنگ و در سال 1995 در المپیاد جهانی ریاضی در کانادا با بیشترین امتیاز مدال طلا گرفته بود. گرفتن جایزۀ فیلدز در سال 2014، درواقع، سرانجام یک سلسله موفقیت‌های جهانیِ دیگر او در سال‌های گذشته بود. می‌دانیم که در جهان، زنان و دختران دیگری نیز بوده‌اند و هستند که از بزرگان علوم سنجیده به ویژه ریاضیات به شمار می‌روند. اما فزونی نام‌آوران مرد در این رشته‌ها سبب شکل‌گیری جریانی به نام «برتری ذاتی» شده که با برهان‌آوری‌های به ظاهر علمی از ناتوانیِ ذاتی زنان در این رشته‌ها سخن می‌گوید. این جریان فکری در اروپا شکل گرفته و هنوز در میان غربی‌ها طرفداران بسیار دارد. در اوایل قرن نوزدهم، فرانتس ژوزف گال، پزشک اتریشیِ اعصاب و بنیانگذار جمجمه‌شناسی مدعی شد که برجستگی‌های جمجمه نشان‌دهندۀ گرایش‌های ذاتی روح آدمی هستند. این برجستگی‌ها را بیشتر در جمجمۀ مردان می‌توان دید.

Anne Chemin, journaliste au supplément Culture-Idées du Monde, nous rapporte que les partisans de « l’inné » ont repris à leur compte une idée émise au début du 19e siècle par un certain Franz Joseph Gall, un neurologue autrichien, qui fut l’inventeur de la « phrénologie ». Son idée étrange est que les reliefs du crâne indiquent les penchants innés de l’esprit humain. Selon lui, la bonté, l’orgueil, la sagacité ou même la bienveillance sont localisés dans une région du cerveau. Si ce trait de caractère est particulièrement développé, il laisse sur le crâne une « bosse ». C’est ainsi que naît dans le langage populaire la fameuse « bosse des maths », c’est-à-dire un penchant pour les mathématiques qui est, selon l’inventeur de la « phrénologie », peu développé chez les femmes. Un demi-siècle plus tard, un certain Paul Broca, médecin français, s’intéresse lui aussi à l’anatomie du cerveau, émettant une autre idée extravagante selon laquelle il y a une différence de poids entre le cerveau des hommes et celui des femmes

نیم قرن پس از ادعاهای شگفت‌آور بنیان‌گذار جمجمه‌شناسی، این بار پُل بروکا، پزشک فرانسوی، مدعی شد که مغز مردان از مغز زنان سنگین‌تر است و کوچکی مغز زنان بی‌ارتباط با ناتوانی جسمی و فکری آنان نیست. بر پایۀ این سخنان سُست و بی‌اساس بود که در قرن نوزدهم زنان ریاضی‌دان مجبور شدند با نام‌های جعلی به فعالیت‌های علمی خود ادامه دهند. در قرن بیستم بود که دانشمندان پی بردند که وزن مغز ربطی به توانایی‌های آن ندارد. وزن مغز ایوان تورگینیف، نویسندۀ روس، بیش از دو کیلو، وزن مغز آناتول فرانس کم‌تر از یک کیلو و وزن مغز آلبرت اینیشتین یک کیلو و 200 گرم بود. امروز نوشته‌های فرانتس ژوزف گال، بنیان‌گذار جمجمه شناسی و پُل بروکا، پزشک فرانسوی، خنده‌آورند، اما نظریۀ «استعداد ذاتی مردان در ریاضیات» هنوز از میان نرفته است. در آمریکای شمالی کسانی در میان دانشگاهیان هنوز سخنانی به ظاهر علمی دربارۀ برتری ذاتی مردان بر زنان بیان می‌کنند.

Bien qu'aujourd'hui les thèses de Gall et de Broca nous paraissent ridicules, la théorie du penchant biologique des garçons pour les maths continue à hanter les esprits surtout en Amérique du Nord où certains universitaires affirment que dès la naissance, les hommes et les femmes n'ont pas les mêmes schémas cognitifs. Ils s'appuient sur des tests un peu puérils comme, par exemple, le cheminement vers la sortie d'un labyrinthe virtuel. Mais d'autres chercheurs plus sérieux, notamment en Europe, affirment que les études des tenants du déterminisme biologique ne nous apprennent rien sur l'origine de minuscules différences que l'on peut parfois observer entre le cerveau d'un homme et celui d'une femme. Car elles ont été réalisées sur des adultes à un âge où « l'inné » et « l'acquis » sont impossibles à démêler. A l'âge adulte, nous avons un million de milliards de connexions dans le cerveau dont 90% sont fabriquées à la faveur des interactions des enfants avec leur environnement

هنگامی که فکر نادرستی در جامعه جایگیر می‌شود، ناگزیر بر رفتار همۀ مردم چه زن و چه مرد اثر می‌گذارد. مطالعاتی که پژوهشگران درزمینۀ دورۀ تحصیلی دختران انجام داده‌اند، نشان می‌دهند که چقدر پیشداوری‌ها در رفتار نه تنها دانش‌آموزان بلکه آموزگاران نیز اثر‌گذاشته است. بر پایۀ بررسی‌های میدانی، معلمان و استادان ریاضی معمولاً در کلاس‌هاشان بیشتر با پسران هم‌سخن می‌شوند و وقت کم‌تری صرف دختران می کنند. حال و هوایی که بدین‌سان در مدرسه ایجاد می‌شود، بی‌شک دختران را برای کوشیدن جدی در رشته ریاضیات دچار ناامیدی می‌کند. بنابراین، از این نظر نیز موفقیت جهانی مریم میرزاخانی ستودنی است، زیرا از جامعه‌ای برخاسته که در آن، ذهنیت حاکم، زن را اصولاً موجودی درجه دو می‌داند.

Toutes les études soulignent que les préjugés sur la « prédisposition pour les maths » sont les premières causes de l’éloignement des filles des mathématiques et plus généralement des sciences exactes. Ils déterminent non seulement le comportement des élèves mais aussi celui des profs de maths à l’école. On constate que ceux-ci consacrent moins de temps aux filles. Il est vrai qu’aujourd’hui on entend rarement les discours sexistes, mais les préjugés d’antan perdurent de façon insidieuse. Dire que les matières froides et rationnelles comme les maths correspondent à l’esprit des garçons est un cliché qui conduit les filles à être moins confiantes dans leurs compétences scientifiques. C'est pourquoi le succès mondial de Maryam Mirzakhani est doublement louable, puisqu'elle vient d'un pays où la femme est considérée par la plupart des tenants du pouvoir comme une créature au second degré

شاد و خرم باشید!

Je vous souhaite santé, bonheur et prospérité
Et j’espère vous retrouver dans la prochaine émission