آلودگی نوری و تاثیر نامطلوب آن بر سلامت انسان و محیط زیست

در ماه آوریل دو رویداد قراردادی در جهت حفظ زمین گرامی داشته می شود. همه ساله در نیمه ماه آوریل هفته جهانی آسمان تاریک برگزار می شود که هدف از این اقدام افزایش آگاهی در مورد اثرات و عوارض منفی ناشی از آلودگی نوری و تشویق افراد به استفاده صحیح و مناسب از نورهای مصنوعی در شب است؛ همچنین روز جهانی زمین پاک هم که امسال مصادف شد با روز امضای توافق جهانی آب و هوایی پاریس، موسوم به کاپ ۲۱ در سازمان ملل متحد. این توافق جهانی در ماه دسامبر ۲۰۱۵ در پاریس و با حضور نزدیک به ۱۹۰ کشور با هدف کنترل گرمایش زمین به تصویب رسید.

تصویر ماهواره ای که آلودگی نوری در شب در سطح کره زمین را به نمایش می گذارد DR

پیشرفت تمدن در جهان، با پیشرفت استفاده از نورهای مصنوعی همراه شد. در جهان مدرن، روشنایی نه تنها به وسیله‌ای برای افزایش میزان آرامش ساکنان زمین بلکه برای تامین امنیت بیشتر آنان تبدیل شد.

از آلودگی نوری همسنگ با آلودگی هوا و آب شهرها یاد می شود که می تواند زندگی را با بحران مواجه نماید. البته آلودگی نوری، همانند آلودگی هوا یا آب برای شهروندان این کره خاکی نگران کننده نیست زیرا این گونه از آلودگی چندان شناخته شده نیست.

آلودگی نوری، بیشتر در محیط‌های شهری وجود دارد و با توجه به معیار سنجش شدت نوری، آلودگی نوری در بسیاری از شهرهای جهان شایع است و بسیاری از کارشناسان میزان آلودگی نوری در شهرها را تا ۷۰ درصد ارزیابی می کنند.

از چه زمانی و توسط چه کسانی توجهات به موضوع آلودگی نوری جلب شد

منجمان نخستین کسانی بودند که بدلیل امکانات و وسایلی که در اختیار داشتند موضوع آلودگی نوری را مطرح نمودند. چرخه طبیعی شبانه روز، مناسب‌ترین حالت برای بدن انسان و تعامل میان ساعت بیولوژیکی بدن با نظام داخلی تمامی ارگان‌های آن است. تغییر میزان هورمون‌ها و اصلاح کدهای ژنتیکی بر عهده این ساعت بیولوژیکی است. ساعت بیولوژیکی بدن که خود را با چرخه شبانه روز هماهنگ می کند زمانی که در معرض نور مصنوعی قرار می گیرد با اشکال روبرو می شود.

نور آبی ناشی از لامپ‌ها و صفحات نمایش الکترونیکی و کامپیوتری، مانعی در جهت ترشح ماده شیمیایی ملاتونین در بدن است این ماده مسئول خواب و ساعت طبیعی در بدن است.

اما آلودگی نوری منجر به ایجاد عوارض بر روی محیط زیست و جانداران می شود. در سراسر جهان، انجمن‌هایی با هدف حفظ محیط زیست و آشنا ساختن شهروندان با آلودگی نوری در حال فعالیت هستند در ایران نیز فعالان در حوزه نجوم و محیط زیست در راستای اطلاع رسانی در این حوزه فعال هستند. هدف این فعالان آشنا ساختن بیشتر شهروندان با بحث آلودگی نوری می باشد.

اختراع لامپ و تاثیر آن بر زندگی جانداران

انسان در شب متولد شد و اختراع لامپ زندگی او را متحول کرد. لامپ، وسیله‌ای که برای تامین نور مورد نیاز در شب به کار آمد. از آن زمان که چرخه استراحت شبانه با ورود لامپ به زندگی بشر با تحول روبرو شد، دانشمندان با اندیشه لزوم دست یافتن به نوری که سازگاری بیشتری با چرخه بیولوژیک انسان داشته باشد، درگیر شدند.

آلودگی نوری برآیند و نتیجه ناخواسته حاصل از نورپردازی‌های خارجی نظیر تابش نور به آسمان و پراکندن تشعشعات گوناگون است. زیاده‌روی در نورپردازی، از جمله نورهای ناخواسته و غیرضروری، بر چرخه زیست محیطی، تمامی جانداران، ساکنان شهرها، حیوانات و حتی گیاهان تاثیرگذار است.
هدف فعالان محیط زیستی که دل‌نگران مشکلات ناشی از آلودگی نوری هستند جلوگیری از هدر دادن و اتلاف انرژی و جلب توجه ساکنان شهری به طراحی و نورپردازی مناسب در شهرها و خانه‌ها به شکلی متفاوت از شکل کنونی می باشد.

سازمان فضانوردی آمریکا، ناسا، ویدئوهایی را منتشر نموده است که در آن می توان شدت تراکم نوری در بخش های مختلف زمین را مشاهده کرد.

با بهره گيرى از ويديوهايى كه ناسا منتشر كرده است، شب به معناى تاريكى مطلق نيست. در اين ويديوها، صور فلكى نورى مشاهده مى شود اما اين صور فلكى، همان ستاره‌ها در آسمان نيستند، بلكه نورهاى شهرى هستند. در اين ويديوها بطور مثال فرانسه يكى از كشورهايى است كه با شدت تراكم نورى همراه است، كه همان آلودگى نورى است. هر چه به پاريس و حومه آن نزديكتر مى شويم، شدت تراكم نورى بيشتر مى شود . از دهه ٩٠ ميلادى شدت تراكم نورى در آسمان اروپا شدت گرفته و از سال ٢٠١٠ ميلادى به بعد هم بر شدت تراكم نورى باز هم افزوده شده است و فرانسه هم از آن جمله است.

انجمن ملى حفاظت از آسمان و محيط شب هم به تازگی اعلام كرد ميزان تشعشعات نورهاى مصنوعى طى ٢٠ سال اخير تا ٩٤ درصد افزايش يافته است كه اين رقم قابل توجهى است.

آلودگی نوری و تامین نور مناسب

آلودگی نوری در شب احتمال بروز چاقی دیابت، افسردگی، اختلالات خواب و ... را افزایش می دهد.

البته نور کم نیز خود به بروز مشکلات دامن می زند از جمله کمبود نور کافی از جمله دلایل زمین‌خوردگی سالمندان و شکستن لگن خاصره در این رده سنی است که خود عوارض دشواری را به همراه دارد.

همچنین عدم نور کافی در شهرها نیز موجب دشواری رانندگان و کاهش دید آنان شده و احتمال برخورد با موانع در جاده‌های شهری و عابران پیاده را افزایش می دهد.

برای تامین نور مورد نیاز در شب باید از لامپ های استاندارد استفاده شوند که منجر به افزایش دمای محیط نشده و برای چشم نیز مناسب باشند.

اگرچه وجود نور بر القای حس امنیت نقش اساسی دارد اما نورپردازی صحیح نه تنها تاثیرگذارتر بلکه از نظر اقتصادی نیز به صرفه است. زیبایی شهرها را تامین می کند و در حفظ سلامت محیط زیست نیز موثر است و در این صورت طرح برقراری خاموشی مطلق در شهرها پس از نیمه شب، طرحی که هم اینک در بسیاری از شهرهای بزرگ غربی به اجرا در می آید، نیز می تواند با تحولاتی روبرو شود.