بنیان‌گذار «پلیس امنیت اخلاقی» در جهان اسلام عُمَر بن الخطّاب، خلیفۀ دوم، بود که به مدت ده سال در نیمۀ نخست قرن اول هجری خلافت کرد. پلیس امنیت اخلاقی در ایران «گشت ارشاد»، در عربستان «مُطاوَعَة» و در نیجریه «حِس۫بَة» نام دارد. انکیزیسیون یا بازجویی دینی در کشورهای کاتولیک به ویژه در اسپانیا، در کل، فرق زیادی با کار پلیس امنیت اخلاقی در بعضی کشورهای امروز اسلامی نداشت.
هفتۀ پیش، اعلام حضور بیش از هفت هزار پلیس نامحسوس برای اجرای «طرح امنیت اخلاقی» در تهران و تقویت گشت‌های ارشاد، واکنش‌هایی را در میان مردم و مسئولان کشور برانگیخت. به گفتۀ رئیس پلیس تهران، فعالیت این گشت‌ها تکمیل کنندۀ کار «پلیس امنیت اخلاقی» معروف به «گشت ارشاد» خواهد بود. آنان هرگونه رفتار ناسازگار با هنجارهای اسلامی را با فرستادن اس ام اس به آگاهی پلیس امنیت اخلاقی خواهند رساند. نطفۀ این پلیس در جمهوری اسلامی ایران در همان سال‌های نخستین انقلاب بسته شد.
یک ماه پس از پیروزی انقلاب، آیت‌الله خمینی در اسفند 1357 در جمع طلاب قم به زنان ایران دستور داد که با حجاب اسلامی بیرون بیایند. از آن پس، کم و بیش همۀ مسئولان بلندپایۀ رژیم، زنان را به رِعایت حجاب اسلامی دعوت کردند. در تیرماه 1359، حجت‌الاسلام ری‌شهری، رئیس دادگاه انقلاب، با صدور بخشنامه‌ای ورود زنان بی‌حجاب را به اماکن نظامی و سرویس‌های رفت و آمد ممنوع اعلام کرد. وزارتخانه‌ها نیز از او پیروی کردند. سپس، شورای انقلاب رسماً از ادارات دولتی خواست که از ورود زنانی که پوشش اسلامی ندارند، جلوگیری کنند. چنین بود که گشت‌های جُندالله و نیروهای ویژۀ مبارزه با مُنکرات در تهران و دیگر شهرها راه افتادند و هر چندگاه زنان و دخترانی قربانی زیاده روی‌های آنان شدند.
در آبان ماه 1362 قانون مجازات اسلامی تصویب شد که بر پایۀ آن، زنان حق ندارند بدون حجاب اسلامی در خیابان‌ها و اماکن عمومی ظاهر شوند، وگرنه محکوم به تعزیر تا 74 ضربۀ شلاق می‌شوند. با تصویب این قانون، کمیته‌های انقلاب اسلامی بر فعالیت‌های خود برضد زنانی که پوشش اسلامی را درست رِعایت نمی‌کردند، افزودند. از آغاز انقلاب تاکنون، موضوع بدحجابی یکی از موضوع‌های داغ و بحث‌انگیز جامعۀ ایران بوده است. به رغم کوشش‌های گستردۀ کمیته‌های انقلاب و گشت‌هایی که زمانی «گشت جُندالله» و زمانی دیگر «گشت ثارالله» یا «گشت انصار» نامیده می‌شدند و امروز «گشت ارشاد» نام دارند، مبارزه با بدحجابی همواره در دستور کار جمهوری اسلامی ایران قرار داشته است.
وظیفۀ «گشت ارشاد» یا پلیس امنیت اخلاقی «امر به معروف و نهی از مُنکر» است. به زبان ساده‌تر، کار این پلیس نظارت بر رِعایت هنجارهای اسلامی در جامعه است. هم اکنون در سراسر جهان تنها چند کشور اسلامی دارای پلیس امنیت اخلاقی اند. این پلیس در عربستان سَعودی «مُطاوَعَة» نام دارد که معنای آن «فرمانبرداری کردن» و «کسی را فرمان بردن است» و از سال 1940 در آن کشور آغاز به کار کرده و دارای 3500 مأمور پلیس و هزاران خبرچین یا «گشت نامحسوس» است. در نیجریه، پلیس امنیت اخلاقی «حِس۫بَة» نام دارد که با مُحتَسِب به معنای حسابرس هم‌ریشه است. حِس۫بَة در ایالت کانو در شمال نیجریه بسیار فعال است.
پلیس امنیت اخلاقی در زمان عُمَر بن الخطّاب، خلیفۀ دوم، نیز «حِسْبَة» نامیده می‌شد. مورخان، این خلیفه را که به مدت ده سال در نیمۀ نخست قرن اول هجری برابر با قرن هفتم میلادی خلافت کرد، بنیان‌گذار «پلیس امنیت اخلاقی» در جهان اسلام می‌دانند. در افغانستان، به رغم برکناری طالبان، مُحتَسِب‌های «ادارۀ امر به معروف و نهی از منکر» هم‌چنان فعال اند و بر سازگاری پوشش و رفتار مردم با قواعد اسلامی نظارت می‌کنند. در بعضی محله‌های مسلمان نشین شهرهای انگلستان نیز به ویژه در شرق لندن پیرامون مسجد بزرگِ وایت چَپل، مدتی است «گشت‌های ارشاد» رِعایت ضوابط اسلامی را به مردم گوشزد می‌کنند.
البته پلیس امنیت اخلاقی در جهان کاتولیک نیز سابقه دارد به ویژه در اسپانیا پس از بازپس گیری اَندُلُس از مسلمانان که به رِکُنکیستا معروف است. درواقع، آنچه زیر عنوان انکیزیسیون یا بازجویی دینی در کشورهای کاتولیک انجام می‌گرفت، در کل، فرق زیادی با کار پلیس امنیت اخلاقی در بعضی کشورهای امروز اسلامی نداشت. اما برخلاف پلیس امنیت اخلاقی، انکیزیسیون دستگاهی مستقل از دولت بود و در کشورهای کاتولیک به ویژه در اسپانیای پس از رکُنکیستا بر رفتار نودینان یعنی گِرَوَندگان به مذهب کاتولیک نظارت می‌کرد. این نودینان غالباً کسانی بودند که میان ترک اسپانیا و ماندن در آن کشور، گزینۀ دوم را انتخاب کرده بودند. و می‌دانیم که در دورۀ استعمارِ آمریکای لاتین، اسپانیایی‌ها به بازجویی دینی دست نزدند.
در ایران، فعالیت «گشت‌های ارشاد» پس از تصویب «قانون راهکارهای اجراییِ گسترشِ فرهنگ عَفاف و حجاب» پشتوانۀ استوار قانونی یافت. این قانون در 13 دی ماه 1384 در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و دولت از همۀ وزارتخانه‌ها، شهرداری‌ها، سازمان‌ها و مراکز دولتی خواست که آن را به اجرا بگذارند. اما شدت و ضعف فعالیت این گشت‌ها بستگی به اوضاع و احوال کشور نیز دارد. برای مثال، در زمان انتخابات برای تشویق مردم به دادن رأی معمولاً از شدت عمل آن‌ها کاسته می‌شود. یا با آغاز فصل گرما بر دامنۀ فعالیت آن‌ها افزوده می‌شود. افزودن ۷ هزار گشت نامحسوس به پلیس امنیت اخلاقی نیز بی‌شک علتی دارد.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید