صادق خان، تجسم تاریخ جدید لندن

روز پنجشنبه پنجم ماه مه، مردم لندن مسلمانی پاکستانی تبار به نام صادق امان خان را با 57 در صد آرا به سمت شهردار لندن، بزرگ‌ترین و جهان‌شُمول‌ترین پایتخت اروپا، انتخاب کردند. در تاریخ شهرهای بزرگ اروپایی نخستین بار است که یک مسلمان با رأی آزاد مردم به چنین مقام والایی راه می‌یابد. بسیاری از ناظران و تحلیل‌گران سیاسی این انتخاب را رویدادی تاریخی می‌شمارند و آن را با انتخاب اوباما به ریاست جمهوری آمریکا مقایسه می‌کنند. بی‌شک این انتخاب را می‌توان نشانه و نِموداری از دگرگونی‌های ژرف جامعه‌شناختی کشور انگلستان به ویژه شهر بزرگ لندن دانست، دگرگونی‌هانی که تاکنون بررسی‌های علمی روشنگرانه‌ای دربارۀ چند و چون آن‌ها انجام گرفته است. اما جدا از تحولات جامعه‌شناختی شهر لندن، تاریخ شخصی صادق امان خان، که همه او را «صادق خان» می‌نامند، در انتخاب او به این مقام بسیار اثرگذار بوده است.

او در سال 1970 در یک خانوادۀ مهاجر و پرجمعیت پاکستانی در توتینگ، ناحیه‌ای در جنوب لندن معروف به «پاکستان کوچک» چشم به جهان گشود. خانواده‌اش جز او شش فرزند دیگر نیز دارد و صادق خان فرزند وسطی خانواده است. پدرش برای تأمین زندگی فرزندانش 25 سال رانندۀ اتوبوس دوطبقه بوده و مادرش دوزندگی می‌کرده است. نیاکان پدری و مادری‌‌اش در سال 1947 پس از تکه تکه شدن هند بریتانیا، از هند به پاکستان کوچیده‌اند و پدر و مادر صادق خان در دهۀ 1960 راه انگلستان را در پیش گرفته‌اند.

صادق خان دورۀ دبستان و دبیرستان را در توتینگ، محلۀ زادگاهش، گذراند؛ سپس در دانشگاه متروپلیتن لندن در رشتۀ حقوق درس خواند و پس از آن، در دانشکدۀ حقوق گیلدفورد دورۀ تخصصی وکالت را در زمینۀ دفاع از حقوق بشر به پایان رساند. از 15 سالگی به عضویت حزب کارگر بریتانیا درآمد و با پشتکار و شکیبایی پله پله از سلسله مراتب آن حزب بالا رفت. 24 ساله بود که به عضویت انجمن شهرداری لندن درآمد، و در سال 2005 از حوزۀ انتخاباتی توتینگ به نمایندگی مجلس عوام بریتانیا انتخاب شد. دو سال بعد، دستیار پارلمانی جک استراو، رهبر مجلس عوام، شد و در سال‌های 2008 و 2009 به مقام «وزارت جوامع و حکومت محلی» رسید. سپس، از سال 2009 تا 2010 در کابینه گوردن براون وزیر راه و ترابری شد. در تاریخ سیاسی انگلستان این نخستین بار بود که مسلمانی عهده‌دار مقام وزارت می‌شد.

در سال 2010 صادق خان کارزار انتخاباتیِ اِد میلیبَند را برای به دست گرفتن رهبری حزب کارگر بریتانیا با موفقیت پیش برد و در همان سال برای 5 سال دیگر به نمایندگی مجلس عوام انتخاب شد. و اما در انتخابات اخیر که برای تعیین شهردار لندن برگزار شد صادق خان نخست می‌بایست در انتخابات درون حزبی بر رقیب حزبی‌اش «تسا جاول» پیروز شود و سپس رقیب محافظه‌کارش «زاک گلد اسمیث»، را از میدان به در کند. انتخاب او به مقام شهردار لندن برای حزب کارگر نیز پیروزی بزرگی بود، زیرا این حزب در بیشتر انتخابات‌های محلی شکست خورده بود.

صادق خان که با همسر پاکستانی‌ تبار و دو دخترش هنوز در توتینگ، ناحیۀ زادگاهش، زندگی می‌کند، تا پایان کارزار انتخاباتی‌اش بی هیچ عقده‌ای همواره اصل و نسب ساده و رگ و ریشۀ پاکستانی‌اش را به یاد رأی دهندگانش آورد و ایمانش را به دین اسلام پیوسته گوشزد کرد. هنگامی که در 38 سالگی به مقام وزارت منصوب شد، به قرآنی که با خود آورده بود، سوگند یاد کرد، زیرا در بوکینگهام قرآن یافت نمی‌شد.

اما صادق خان مسلمان متعصب نیست. زاک گلد اسمیث، رقیب محافظه کارش در انتخابات اخیر صادق خان را به همدلی و مماشات با اسلام‌گرایان تندرو متهم کرد و کوشید در دل رأی دهندگان نسبت به او هراس ایجاد کند. او در کارزارش بر ضد صادق خان تا آنجا پیش رفت که وی را پشتیبان و همدست عاملان حملات تروریستی ژوئیۀ 2005 لندن شمرد. اما صادق خان با شکیبایی به همۀ اتهام‌های او پاسخ داد، از جمله گفت که حرفۀ وکالت او را مجبور به نشست و برخاست با آدم‌های ناجور کرده و اتفاقاً به سبب پشتیبانی‌اش از ازدواج همجنس‌گرایان، مسلمانان متعصب او را همواره به مرگ تهدید کرده‌اند. صادق خان مدعی است که بهتر از رقیبانش با افراطی گری اسلامی مبارزه می‌کند.

راست است که او در مقام وکیل از بعضی اسلام‌گرایان افراطی در دادگاه دفاع کرده است. اما این کار را از روی اعتقادش به اصل «حق دفاع قانونی از خود» انجام داده است. صادق خان مدافع بی چون و چرای سیاست‌های حزبش نیست. در زمان حکومت تونی بلر مخالف سرسخت دخالت نظامی انگلستان در عراق بود. او از جمله کسانی است که گرایش‌های ضدیهودی را در حزب کارگر بریتانیا آشکارا محکوم کرده است. روز یکشنبه هشتم ماه مه در کنار پیشوای مذهبی یهودیان و سفیر اسرائیل در انگلستان یاد شش میلیون یهودی کشته شده به دست نازی‌ها را گرامی داشت.

در کارنامۀ سیاسی صادق خان برخی ناشیگری‌ها نیز دیده می‌شود. برای مثال، او در سال 2009 در مصاحبه‌ای با تلویزیون «پرس تی وی» ایران، از مسلمانان میانه رو انگلستان زیر عنوان «عمو تام‌ها» یاد کرد، اما بی‌درنگ به سبب این عنوان توهین‌آمیز از جامعۀ مسلمان کشورش عذرخواهی کرد.

باری، تاریخ شخصی صادق خان از تاریخ نیم قرن اخیر لندن جدا نیست. لندن امروز، کلان‌شهری چند فرهنگی است. بنابراین، صادق خان را نباید شهردار صاف و سادۀ آن دانست. او در درجۀ نخست نماد این کلان‌شهر چند فرهنگی است.