Mỹ-Trung hài lòng về kết quả khiêm tốn của thỏa thuận thương mại sơ bộ

Phó thủ tướng Trung Quốc Lưu Hạc và đại diện tài chính Mỹ Robert Lighthizer (T) và bộ trưởng Ngân Khố Mỹ Steve Mnuchin (P) trước cuộc đàm phán tại Washington, ngày 10/10/2019. REUTERS/Yuri Gripas/File Photo

Cả Trung Quốc lần Hoa Kỳ thở phào nhẹ nhõm với thỏa thuận mậu dịch song phương sơ bộ đôi bên vừa đạt được hôm 13/12/2019. Nhưng còn quá nhiều chi tiết quan trọng trong văn bản này vẫn được Bắc Kinh và Washington giấu kín.

Kinh nghiệm cho thấy các bên vẫn có thể đổi ý vào giờ chót, cho tới khi nào văn bản chính thức được nguyên thủ hai nước đặt bút phê chuẩn. Xung đột thương mại Mỹ-Trung vẫn tiếp diễn. Những gì Mỹ và Trung Quốc đạt được đều quá ít ỏi trong cuộc đọ sức lần này.

Washington vẫn chưa đạt được hai mục tiêu chính đề ra ban đầu là đòi Bắc Kinh ngừng trợ giá cho các doanh nghiệp, ngưng đánh cắp các công nghệ của các công ty Mỹ. Washington vẫn giữ nguyên các biện pháp áp thuế đánh vào hàng của Trung Quốc đã ban hành.

Dù vậy, nhờ thỏa thuận về nguyên tắc này, Trung Quốc tạm né được một đợt trừng phạt mới của Mỹ. Các đợt áp thuế liên tiếp của Hoa Kỳ khiến xuất khẩu của Trung Quốc giảm đi trong bốn tháng liên tiếp, đặc biệt là hàng bán sang thị trường Mỹ.

Về phía Hoa Kỳ, Washington ồn ào thông báo đạt được thỏa thuận trong "Giai đoạn 1" với Trung Quốc về thương mại. Trưởng đoàn đàm phán Mỹ, Steven Mnuchin, đánh giá đây là một thỏa thuận mang tính "lịch sử". Trong hai năm sắp tới, Trung Quốc sẽ mua vào 40 rồi 50 tỷ đô la nông phẩm của Hoa Kỳ. Tổng thống Donald Trump xem đấy là một khối lượng "cực lớn". Điều quan trọng hơn nữa đối với Nhà Trắng là Bắc Kinh sẽ nhập khẩu thêm 200 tỷ đô la sản phẩm và dịch vụ của Mỹ trong 2 năm sắp tới, nhằm thu hẹp thâm hụt mậu dịch của Hoa Kỳ với đối tác thương mại châu Á này.

Ở hậu trường, mỗi bên đều "ngậm bồ hòn làm ngọt". Trái với điều Bắc Kinh mong đợi, Mỹ vẫn duy trì mức thuế nhập khẩu 25 % đánh vào 250 tỷ đô la hàng của Trung Quốc, từ máy móc công nghiệp cho đến linh kiện điện tử. Hoa Kỳ tuyên bố thẳng chính sách thuế quan là một công cụ để đàm phán với Trung Quốc trong "Giai Đoạn 2". Điều đó cũng có nghĩa là Washington sẽ quan sát đối phương và sẵn sàng sử dụng lại lá bài áp thuế trong trường hợp cần thiết, như ghi nhận của chuyên gia Larry Ong, cơ quan tư vấn Sinolnsider

Trong khi Nhà Trắng trình bày việc Trung Quốc cam kết mua thêm nông phẩm của Hoa Kỳ và giảm thâm hụt mậu dịch với Mỹ như một thắng lợi quan trọng trước một đối thủ đáng gờm, thì các chuyên gia đều lưu ý rằng chỉ riêng về điểm này, Trung Quốc đồng ý mua thêm thực phẩm của Mỹ nhằm giảm bớt áp lực về nhu cầu tiêu thụ nội địa, đồng thời hứa hẹn chi thêm vào chục tỷ để làm quà cho cử tri của ông Trump và qua đó đạt được những mục tiêu quan trọng hơn. Nhưng ngoài ra, Bắc Kinh không nhượng bộ gì nhiều, đặc biệt là trên hai đòi hỏi chính của Washington, liên quan đến chính sách trợ giúp các doanh nghiệp nhà nước và trên vế bảo vệ sở hữu trí tuệ, hay về vấn đề chuyển giao công nghệ.

Điểm thứ hai là, tương tự như hồi tháng 10 vừa qua hay trước đó nữa vào mùa xuân năm nay, Washington và Bắc Kinh ít nhất đã 2 lần tưởng chừng đạt được thỏa thuận để tạm thời ngưng chiến, nhưng rồi Nhà Trắng đã dừng lại tất cả vào giờ chót. Không có gì bảo đảm là lần này, thỏa thuận sơ bộ hôm 13/12/2019 không bị chết yểu. Đặc biệt là trong bối cảnh đang có quá nhiều căng thẳng trong quan hệ Mỹ-Trung, từ vấn đề Hồng Kông đến người Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương, hay gần đây nhất là tiết lộ Mỹ trục xuất hai nhà ngoại giao Trung Quốc vì tình nghi "gián điệp".

Sau cùng, yếu tố chính trị có thể lại càng khiến thỏa thuận thương mại Mỹ-Trung trong "Giai đoạn 1" thêm mong manh. Với những thành quả ít ỏi giành được, không chắc ở Bắc Kinh ông Tập Cận Bình đủ sức bịt miêng các tiếng nói chống đối ngay trong hàng ngũ nội bộ đảng.

Ở Hoa Kỳ, bài toán cũng không đơn giản. Theo chuyên gia Jean-François Boittin thuộc Trung Tâm Nghiên Cứu về Triển Vọng Kinh Tế Thông Tin Quốc Tế CEPII của Pháp, các biện pháp áp thuế lên hàng của Trung Quốc đè nặng lên túi tiền của các tập đoàn Mỹ và bước kế tiếp sẽ là lên các hộ gia đình Mỹ. Không chắc công luận Mỹ tiếp tục ủng hộ tổng thống Trump trong một cuộc chiến dài hơi và cũng không chắc Nhà Trắng dùng màn "ảo thuật" này để che mắt công luận từ nay cho tới bầu cử tổng thống Hoa Kỳ vào mùa thu năm 2020.

Tuy nhiên, trong một năm qua, cuộc đọ sức giữa chính quyền Trump với Bắc Kinh khiến tinh thần bài Trung Quốc của công luận Mỹ gia tăng. Theo thăm dò gần đây nhất của viện Pew Research, tỉ lệ người Mỹ có "phản cảm" với Trung Quốc đang từ 47 % năm 2018 tăng lên thành 60 % trong năm nay.

Cả Bắc Kinh lẫn Washington đều biết rằng từ nay cho đến ngày bầu cử tổng thống Hoa Kỳ vào tháng 11/2020, chính quyền Trump sẽ càng gia tăng sức ép với Trung Quốc. Do vậy, thỏa thuận sơ bộ mới đạt được vào cuối tuần trước, dù chưa được lãnh đạo hai nước ký kết tạm thời, cho phép các bên dễ thở hơn một chút và lấy sức trường kỳ chiến đấu.